PANCERZ FORTYFIKACYJNY - element budowli fortyfikacyjnych wykonany ze stali pancernej i osłaniający ją przed skutkami rażenia pociskami z karabinów maszynowych lub dział. Do p.f. zalicza się: wieże pancerne, pancerze strzelnic, pancerze wentylacyjne, drzwi pancerne, pancerze reflektorów. Zalety p.f.: mała grubość osłony, a zatem mniejsze wymiary strzelnicy i łatwość maskowania, możliwość zamykania strzelnicy a nawet uzyskania szczelności, dobra ochrona obsługi i broni, częste występowanie rykoszetów w wypadku trafienia, małe wymiary, a więc i małe prawdopodobieństwo trafienia, duży koszt amunicji potrzebnej do zniszczenia (wielokrotnie przewyższającej koszt samego pancerza). Do wad p.f. zalicza się wyższy koszt w porównaniu z żelbetową konstrukcją oraz niebezpieczeństwo zaklinowania mechanizmów w przypadku pancerzy obrotowych i wysuwanych.

PLAC BRONI - plac alarmowy dla załogi twierdzy lub fortu.

PODWALNIA - rodzaj schronu biernego, stosowanego w twierdzach bastionowych i fortach do czasu wprowadzenia granatów burzących z zapalnikiem ze zwłoką. Budowa o konstrukcji zabezpieczającej przed skutkami trafienia pociskiem z działa, umieszczona pod wałem, przeznaczona na schron dla załogi pogotowia.

PODZIEMNA WALKA MINOWA - (patrz: rysunek) działania bojowe polegające na wykonywaniu podziemnych chodników minowych w kierunku umocnień przeciwnika, celem zniszczenia na pewnym odcinku jego obronyza pomocą ładunku materiału wybuchowego (miny) lub dawniej przez usunięcie stempli i zawalenie wyrobiska drążonego pod umocnieniami wroga. Natarcie minowe ma za zadanie zniszczenie (wysadzenie) ważnych obiektów fortyfikacyjnych lub poszczególnych pozycji obronnych nieprzyjaciela. Obrona minowa ma za zadanie podziemna osłonę własnych obiektów fortyfikacyjnych przed atakiem wroga. Podstawowymi środkami podziemnej walki minowej są miny podziemne lub przeciwminy podziemne, czyli duże ładunki materiału wybuchowego, którymi wypełniane są wykonane dla tego celu komory podziemne. Dojście do nich prowadzi chodnikiem minowym, wychodzącym z rubieży zajmowanej przez atakującego lub broniącego się. Podziemna walkę minową szeroko stosowano w XVI-XVII wieku, podczas obrony Sewastopola (1854-55) oraz w trakcie I wojny światowej.

POPRZECZNICA - wał usypany z ziemi prostopadle do wału fortecznego w celu zmniejszenia zasięgu rażenia pociskami nieprzyjacielskimi oraz ochrony przed ogniem bocznym. Poprzecznica przegradzała ławy działowe i strzeleckie, jaj wysokość wynosiła ok. 10 m. Pod poprzecznicą często budowano schrony dla załogi pogotowia bojowego. Wadą jej była znaczna wysokość - wystawała ona ponad przedpiersie ławy działowej, przez co demaskowała stanowiska bojowe.

POTAJNIK - patrz: poterna.

POTERNA (potajnik) - (patrz: rysunek) chodnik podziemny w fortyfikacjach, szczególnie wewnątrz fortu, służący do komunikacji, budowany często sposobem wykopowym. Umożliwiał przeprowadzenie wojsk w sposób skryty i zabezpieczony przed ostrzałem. W dawnych fortach szerokość poterny pozwalała na przejazd działa, później wykonywano znacznej węższe, nawet 1-2 metrowe. Poterny łączyły koszary szyjowe z poszczególnymi schronami bojowymi fortu oraz posiadały wyjście na stanowiska bojowe na wałach.

PRZECIWMINA - podziemny chodnik drążony, wykonywany przez obrońców, skierowany na zewnątrz twierdzy lub fortu celem spotkania chodników minerskich nieprzyjaciela i zniszczenia ich przez wysadzenie; zwana rónież chodnikiem przeciwminowym. W fortach w czasie pokoju budowano krótkie odcinki przeciwmin, stanowiące zaczątek chodników wykonywanych w czasie wojny.

PRZECIWMINA PODZIEMNA (kontrmina) - ładunek materiału wybuchowego umieszczony podobnie jak mina podziemna w komorze podziemnominerskiej. Przeciwminy podziemne stosowane były w podziemnej walce minowej; ich zadaniem było zniszczenie systemu podziemnominerskiego nacierającego przeciwnika.

PRZECIWSKARPA - mur oporowy otaczający rów forteczny od zewnątrz, mniej narażony na ostrzał przeciwnika niż skarpa.

PRZECIWSTRAŻ - (patrz: rysunek) w fortyfikacji bastionowej wał ziemny w rowie, usytuowany przed czołem bastionu lub przed rawelinem. Ustawiano na nim działa. Przeciwieństwem było słoniczoło

PRZELOTNIA - nakryty osłoną krótki odcinek przejścia wewnątrz obwodu obronnego (np. wejścia do schronów), narażonego na ostrzał.