KAPONIERA - 1.) w fortyfikacji bastionowej - budowla ziemna wzniesiona w poprzek rowu w postaci przejścia ograniczonego z obu stron wałami. Prowadzono z niej ogień płaski wzdłuż rowu, służyła również do skrytego przejścia z twierdzy na zewnątrz. 2.) (patrz: rysunek) w fortach - schron bojowy umieszczony w skarpie lub przeciwskarpie, służący do prowadzenia ognia wzdłuż rowu w dwóch kierunkach. Połączony był z wnętrzem fortu za pomocą poterny, przechodzącej pod dnem rowu. Kaponiera posiadała zwykle 2 lub 4 izby bojowe, pomieszczenia dla załogi oraz amunicji. Dla określenia tego rodzaju obiektu używa się niekiedy niewłaściwej nazwy "podwójna kaponiera". W przypadkach gdy ogień można było prowadzić tylko w jednym kierunku, schron taki nazywano półkaponierą lub niewłaściwie "kaponierą pojedynczą". Wówczas obiekt bywał umieszczony w skarpie. W Polsce w latach międzywojennych kaponierę nazywano kojcem skarpowym. 3.) w terminologii rosyjskiej kaponierą nazywano schron bojowy przeznaczony do prowadzenia ognia bocznego w dwie strony.

KAWALIER - patrz: nadszaniec.

KAWERNA - 1.) naturalna jaskinia (pieczara) powstała w skałach wapiennych lub kredowych w wyniku działania wód podziemnych. 2.) wydrążone w skale sztuczne wyrobisko, niekiedy dużych rozmiarów, służące jako schron.

KAZAMATA - 1.) dawna nazwa schronu w twierdzy bastionowej lub w forcie. Była to budowla murowana o sklepieniu ceglanym, zabezpieczającym przed skutkami działania pocisków artyleryjskich. Przeznaczona mogła być do: a.) prowadzenia z niej ognia z broni strzeleckiej lub dział, b.) pobytu odpoczywającej części wojsk lub pogotowia, c.) przechowywania zapasów. Obecnie określenie kazamata używane jest jedynie w sensie historycznym.

KLESZCZE - 1.) dzieło fortyfikacyjne w postaci lekko załamanego wału ziemnego, umocnionego murami oporowymi, stanowiące bezpośrednią osłonę kurtyny narysu bastionowego lub osłonę bramy i poterny. 2.) (patrz: rysunek) dzieło fortyfikacyjne, wysunięte przed narys bastionowy, o froncie w kształcie rozwartej litery "V", którego zadaniem była osłona kurtyny i rawelinu oraz zwiększenie głębokości systemu umocnień.

KOJEC SKARPOWY - (patrz: rysunek) w twierdzach bastionowych i fortach schron bojowy, usytuowany w poprzek rowu, wysunięty ze skarpy w celu prowadzenia ognia wzdłuż rowu. Różnił się tym od kaponiery, że ta ostatnia była ukryta w przeciwskarpie lub skarpie, na załamaniach odcinków, natomiast kojec był wysunięty ze skarpy w środku długości odcinka. W Polsce do 1939 roku nazwę kojec stosowano także do kaponiery.

KONTRMINA - patrz: przeciwmina podziemna.

KOPUŁA PANCERNA - rodzaj zamkniętego pancerza fortyfikacyjnego, obrotowego, przeznaczonego dla 1-2 dział lub karabinów. Dawniej kopuła pancerna różniła się od wieży pancernej sposobem oparcia, obracania i połączenia z działem. Obecnie rzadziej używane określenie wieży pancernej.

KOSZARY SZYJOWE - koszary umieszczone w szyi fortu, czasem w głębi fortu. Budowane z cegły lub betonu, o konstrukcji zabezpieczającej przed skutkami bezpośredniego trafienia granatem artyleryjskim. Od strony nieprzyjaciela i z boków obsypane ziemią. Pojemność koszar szyjowych wynosiła zwykle 2/3 załogi (reszta pełniła służbę na stanowiskach bojowych). Koszary szyjowe mieściły kancelarie komendy, izby oficerskie, podoficerskie i szeregowych, kuchnie, magazyn żywności, umywalnie, ustępy, stanowisko dowodzenia, izbę chorych i inne. Ponadto istniały niezbędne urządzenia: ogrzewanie, wentylację mechaniczna, zbiorniki wody, oświetlenie itd.

KRATA FORTECZNA - zapora w postaci płotu z prętów stalowych z hakowatymi odnogami, ustawiona na murze przeciwskarpy fortu, aby utrudnić przeciwnikowi przedostanie się do rowu fortecznego lub ustawiona wzdłuż rowu fortecznego, na jego dnie, wtedy kratę forteczną osadzano w betonowym fundamencie i zastępowała częściowo skarpę. Czasami stosowano kratę forteczną zarówno na przeciwskarpie jak i rowie fortu. Wysokość od 2,5 m do 5 m. Krata forteczna na murze przeciwskarpy ustawiona była często pochyło lub poziomo w kierunku rowu, w celu utrudnienia pokonania zapory.

KURTYNA - część obwodu obronnego o narysie bastionowym, łącząca poszczególne bastiony. Kurtyna wykonywana była w postaci prostego wału ziemnego, często obudowanego cegłą lub kamieniem.