FESTA - (patrz: rysunek) zespół obiektów fortyfikacyjnych, składający się z jednego fortu, kilku pomocniczych dzieł fortyfikacyjnych, stanowisk piechoty i baterii pancernej do walki dalekiej - rozmieszczony na wielkiej powierzchni, otoczony wspólną zaporą. Forma festy ukształtowała się w latach 1893-99 w Niemczech jako pancerna działobitnia artylerii, osłonięta pozycjami piechoty. Przeznaczona była do walki dalekiej, czym różniła się od ośrodka oporu typu stałego, przeznaczonego do walki bliskiej. Od 1909 roku festa przekształciła się w dzieło fortyfikacyjne, zdolne także do walki bliskiej, przez dodanie stanowisk do flankowania międzypól oraz chodników przeciwminowych.

FORT - (patrz: rysunek) zespół elementów budowlanych (fortyfikacyjnych) o zamkniętym narysie, zabezpieczający elementy bojowe, przeznaczone do walki bliskiej i dalekiej, rozmieszczone na stałe w terenie, mające samodzielnie stawiać długotrwały opór wszelkiego rodzaju działaniom zaczepnym przeciwnika. Elementy bojowe fortu to: stanowiska piechoty, baterie artylerii do walki dalekiej, bliskiej, przeciwszturmowe i flankujące. Elementy budowlane fortu stanowią budowle bierne, stanowiska ogniowe i zapory. Do stanowisk ogniowych należą: wał forteczny dla piechoty i artylerii, kaponiery, półkaponiery i kojce do obrony rowów, tradytory, wieże pancerne dla dział lub karabinów maszynowych, galerie bojowe w przeciwskarpie. Do budowli biernych zaliczono: koszary szyjowe (kazamatowe), poterny, schrony forteczne (wojsk pogotowia, dział ruchomych, amunicyjne), a także wieże pancerne do obserwacji. Zapory składały się z rowu fortecznego, sieci kolczastej i kraty fortecznej. Załogę fortu stanowiło do 4 kompani piechoty i 1 do 4 baterii artylerii.
Za prekursora idei fortu uważa się Montalamberta, a budowa pierwszych fortów przypada na 1816 rok (Kolonia). W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku następuje szczytowy okres budownictwa fortów. Jest to epoka twierdz fortowych. Początkowo fort skupiał piechotę oraz artylerię do walki dalekiej i bliskiej. Rozwój artylerii i względy ekonomiczne spowodowały konieczność budowy mniejszych zespołów: dzieł piechoty i dzieł pośrednich. Ponadto powstają kombinowane zespoły w postaci ośrodków oporu typu stałego i festy. Fort mógł posiadać 1 wał (działa ustawiano obok piechoty) lub 2 wały (oddzielny dla piechoty i artylerii). Z czasem, ze względu na trudności maskowania oraz na działanie pocisków, zaniechano budowy fortów dwuwałowych.
Rozróżniano fort: a.) jednostkowy - na małej powierzchni mieścił artylerię do walki dalekiej (w wieżach pancernych na koszarach szyjowych) oraz działa szybkostrzelne (w wieżach pancernych umieszczonych na skrzydłach koszar, dla umożliwienia ostrzeliwania zapola); b.) łącznikowy - miał za zadanie połączyć ze sobą 2 twierdze w celu stworzenia wspólnego odcinka frontu; nie wchodził w skład twierdzy; posiadał działa do walki dalekiej osłonięte pancerzami fortyfikacyjnymi; c.) pancerny - mieścił w jednym obiekcie środki do walki bezpośredniej i dalekiej, zabezpieczone pancerzami; zajmował małą przestrzeń (idea zbliżona do fortu jednostkowego); d.) rozproszony - miał zabezpieczyć elementy bojowe przed oddziaływaniem ognia przeciwnika przez rozdzielenie tych elementów i rozmieszczenie ich na dużej przestrzeni; całość otoczona były zaporami, bronionymi z kojców; e.) zaporowy - miał zadanie zamknąć przejście przez ciaśninę (np. w górach lub między bagnami), względnie szlak komunikacyjny i musiał być zdolny do walki w okrążeniu; szyja wykonana była podobnie jak czoło i bark, a fasady wszystkich budowli zabezpieczone od ognia artylerii; wyposażono go także w znaczne zapasy. Szybki rozwój techniki wojennej, szczególnie artylerii, a także przemiany w sztuce wojennej spowodowały upadek znaczenia fortów, czego dowiodła I wojna światowa. Miejsce fortów zajęły grupy warowne.

FORT PIECHOTY - patrz: dzieło piechoty.

FORT POŚREDNI - patrz: dzieło pośrednie.

FORTECA - obecnie rzadko używane określenie twierdzy, zamku lub innego zespołu obiektów fortyfikacyjnych.

FORTYFIKACJA - 1.) umocnienia, specjalne budowle lub zespół budowli wzniesione na polu walki w celu: a.) zmniejszenie skutków działania ognia nieprzyjaciela (ukrycia, schrony, okopy), b.) utrudnienia przeciwnikowi ruchu (zapory), c.) ułatwienia manewru oraz prowadzenia ognia wojskom własnym (transzeje, poterny, schrony bojowe). Rozróżniano f.: stałą, półstałą i polową. Ze względu na wzajemne usytuowanie środków walki bliskiej i dalekiej rozróżniano f.: skupioną i rozproszoną. 2.) nauka o rozmieszczaniu, rozplanowaniu przestrzennym, obronie i zdobywaniu budowli fortyfikacyjnych. Na przestrzeni wieków ukształtowały się różne systemy fortyfikacyjne i nauki do każdego z tych systemów (np. fortyfikacja bastionowa - o budowie twierdz bastionowych).

FOSA - patrz: rów forteczny.